W tym odcinku prof. Paweł Matuszewski przygląda się jednostce jako „tłumaczowi” rzeczywistości społecznej. Nie chodzi jednak o języki, lecz o sposoby interpretowania i przekazywania znaczeń – między grupami, światopoglądami, wartościami.

Jakie mechanizmy pozwalają na skuteczne „tłumaczenie” emocji i intencji? Czym jest społeczna odpowiedzialność za komunikację? I dlaczego w czasach napięć kulturowych i politycznych taka rola zyskuje na znaczeniu?

Oglądaj wszystkie odcinki na kanale YouTube Civitas On Air.

_____________________

Projekt „Podcasty i filmy popularyzujące nauki socjologiczne – rozwój kanału Civitas on Air” został dofinansowany ze środków budżetu państwa przyznanych przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego w ramach programu „Społeczna odpowiedzialność nauki II – Popularyzacja nauki”.

Transkrypcja odcinka

Czy tłum jest mądrzejszy od jednostki? | To socjologiczne #12

Intro: Słuchasz podcastu Civitas on Air. Civitas on Air – nauka w zasięgu ręki.

Prowadzący: dr hab. Paweł Matuszewski,

Dzień dobry, witam serdecznie w nowym odcinku To Socjologiczne na kanale Civitas On Air. Nazywam się Paweł Matuszewski i jestem profesorem socjologii Collegium Civitas.

Chciałbym zacząć od pytania, które raczej socjologiczne nie jest. Ile waży wół? Proszę się przez chwilę zastanowić. Przypuszczam, że nie spodziewali się Państwa takiego pytania, a wiąże się ono z pewną historią, którą opisał James Surowiecki w swojej książce „Mądrość tłum”. W 1906 roku odbyła się wystawa tłustego inwentarza żywego i drobiu z zachodniej Anglii, podczas której do wystawy zorganizowany został konkurs.

Zadaniem było odgadnięcie wagi tuszy wołowej, a swoje odpowiedzi zapisało 787 uczestników. Odpowiedzi były dość zróżnicowane, ale okazało się, że ich średnia wyszła zaskakująco zbliżona do prawdziwej wartości. Policzono, że średnia to 1197 funtów, podczas gdy prawdziwa waga wołu to 1198. Tylko jeden punkt różnicy. W bliższych nam jednostkach to będzie około 543 kg i około 0,5 kg różnicy. Niedużo, prawda? Tłum jako całość trafił prawie w sedno.

W tym odcinku omówię zjawisko mądrości tłumu, w szczególności, dlaczego tak się dzieje, że zbiór ludzi może czasami dostarczyć niewiarygodnie dokładnych przewidywań, podczas gdy takiej samej dokładności próżno szukać wśród pojedynczych odpowiedzi. Zróbmy prosty przykład, aby zrozumieć logikę fenomenu mądrości tłumu. Załóżmy, że prosimy trzy osoby, aby powiedziały, jaki wynik osiągnie partia X w zbliżających się wyborach. Jedna osoba mówi 31%, druga osoba mówi 38%, a trzecia 36% Średnio daje nam to 35%. Tymczasem okazuje się, że prawdziwy wynik to 34%.

Oczywiście wszystkie te liczby sam sobie podstawiłem, aby się ładnie liczyło, ale nie o to w tym chodzi. Proszę spojrzeć. Różnica między średnim wynikiem dla tłumu a wynikiem prawdziwym to 1 punkt procentowy.

A teraz spójrzmy, jak to wygląda dla poszczególnych osób. Pierwsza osoba pomyliła się o 3 punkty procentowe, druga osoba przeszacowała o 4 punkty procentowe, a trzecia przeszacowała o 2. Każda pojedyncza osoba miała większy błąd niż błąd tłumu. Inaczej mówiąc, widać dość klarownie, że tłum może być mądrzejszy od jednostki.

Jeśli weźmiemy pod uwagę średnią, to jest szansa, że ta odpowiedź będzie bliższa prawdy niż większość odpowiedzi potraktowanych za sobą. Dlaczego powiedziałem, że to tylko szansa i nie ogłaszam skutecznej recepty na podejmowanie decyzji? No bo są pewne warunki. Historia zgadywania wagi jest urzekająca, ale trzeba sobie zdać sprawę z kilku rzeczy.

Po pierwsze, ludzie są całkiem nieźli w zgadywaniu wagi. To nie to samo, co np. prognozowanie zapotrzebowania na energię elektryczną w perspektywie 50 lat.

Po drugie, to była wystawa zwierząt, a więc można dość bezpiecznie założyć, że uczestnicy widzieli niejednego woła, czyli byli ekspertami. Potrafili to oszacować, tak samo jak przeciętny człowiek jest w stanie mniej więcej oszacować wagę innego człowieka. Jeśli zobaczyliby Państwo mnie na żywo, to pewnie z mniejszym lub większym błędem potrafiliby Państwo ocenić moją wagę i średni błąd Państwa jako tłum byłby pewnie dość niski.

Ale to dlatego, że mamy do takich szacunków kompetencje i nie pojawiałyby się odpowiedzi skrajnie nierealistyczne, np. że ważę 25 kg albo półtony. Co innego, gdy takich kompetencji brakuje? Na zajęciach z prognozowania poświęconym mądrości tłumu przeprowadziłem ćwiczenie, w którym poprosiłem studentów o podanie odległości między Ziemią a Księżycem. Niby to wiedza ze szkoły podstawowej, ale raczej mało kto ją sobie utrwalił i raczej nie ma praktycznego przełożenia do tego, aby taką odległość wywnioskować. Efekt tego zadania był taki, że moja grupa studentów nawet nie była blisko, bo pojawiały się wartości skrajne, np. 100 km, mniej więcej odległość z Warszawy do Radomia. Gdyby to była prawda, to lot rakietą kosmiczną byłby dość krótki. Mądrość tłumu nie zaistnieje, jeśli osoby w tym tłumie nie mają kompetencji, aby coś należy się oszacować. Zamiast mądrości tłumu mamy raczej jakieś zamroczenie tłumu.

Kolejny warunek, aby mądrość tłumu zaistniała, dotyczy tego, aby odpowiedzi były zróżnicowane. Inaczej mówiąc, zadanie nie może być zbyt łatwe. Jeśli zapytałbym, ile waży wypełniona 1,5-litrowa plastikowa butelka

wody, odpowiedzi poszczególnych osób i tłumu byłyby prawdopodobnie zbliżone. Tym razem zadanie jest za łatwe, aby ten fenomen powstał. Musi pojawić się różnorodność. Dlaczego musi? Jeśli coś jest łatwo zgadnąć, to tłum tu nie wniesie żadnej wartości dodanej.

Każda zasada nam będzie bardzo blisko prawdziwej odpowiedzi. Indywidualne kompetencje i zróżnicowanie tłumu to dwa podstawowe warunki. Mądrość tłumu wynika z tego, że mamy grupę osób, które są dość kompetentne i zróżnicowane. Ale mogą Państwo zapytać również, kiedy tłum działa kompletnie źle. To również nie jest trudne. Wystarczy, że przeciętni uczestnicy nie mają pojęcia, co robią i są do siebie w tej materii bardzo podobni. W skrócie, lepiej słuchać kilku ekspertów, a nie jednego. W żadnym razie nie warto słuchać wielu opinii osób, które nie wiedzą, o czym mówią i są do siebie podobne. Jeśli Państwo jeszcze tego nie sprawdzili, to Ziemię od Księżyca dzieli 384 tys. km, a butelka waży 1547 g.

Dziękuję i do zobaczenia w kolejnym odcinku „To Socjologiczne”.