Poruszając niezwykle aktualny w Polsce temat skrajnej prawicy, łatwo wpaść w pułapkę uogólnień i pomieszania pojęć. Wyobrażamy sobie radykalne ruchy prawicowe jako mityczną, jednolitą, niebezpieczną masę, a tak naprawdę niewiele o nich wiemy – i to właśnie brak wiedzy może być dla nas groźny. O badaniach nad ideologią skrajnej prawicy w Polsce w premierowym odcinku podcastu Civitas on Air opowiada dr Przemysław Witkowski z Instytutu Nauk Politycznych i Stosunków Międzynarodowych Collegium Civitas. Rozmowę prowadzi dr Roland Zarzycki.
 

Czy badanie skrajnej prawicy w Polsce może być niebezpieczne dla naukowca?

O tym, że zabieranie głosu w sprawach powiązanych ze środowiskiem skrajnie prawicowym może okazać się niebezpieczne, dr Przemysław Witkowski przekonał się w sposób bardzo dotkliwy – na własnej skórze. Kilka lat temu padł ofiarą pobicia za skrytykowanie homofobicznych i rasistowskich napisów umieszczonych we wrocławskiej przestrzeni miejskiej. Jak do tego doszło? Czy wyznawanie radykalnych poglądów rzeczywiście sprzyja stosowaniu przemocy?
 

Jak badać skrajną prawicę w Polsce i w Europie?

Naukowe badanie ruchów politycznych nie należy do łatwych zadań, ponieważ obciążone jest znacznym ryzykiem kierowania się subiektywnymi opiniami w ocenie zjawisk społecznych. Dr Witkowski od lat interesuje się zagadnieniami dotyczącymi grup społecznych o radykalnych poglądach. W ramach prowadzonych badań naukowych spotyka się z czynnymi i byłymi członkami takich środowisk, przeprowadza z nimi wywiady, studiuje dokumenty programowe organizacji, śledzi powiązane z nimi media i analizuje wypowiedzi liderów. Przy wyciąganiu wniosków bazuje na wielu teoriach społecznych. Ponadto, aby jak najpełniej uchwycić relacje pomiędzy poszczególnymi grupami prawicowymi i jednocześnie zachować naukowy obiektywizm, dr Witkowski sięgnął w swoich badaniach po analizę sieci społecznych (ang. social network analysis), czyli metodę bazującą na teoriach matematycznych.
 

Co łączy i co dzieli przedstawicieli radykalnych ruchów prawicowych w Polsce?

Wiele osób wyobraża sobie skrajną prawicę jako groźne, jednolite środowisko zagrażające istnieniu demokratycznego państwa. Należy mieć jednak świadomość, że skrajną prawicę w Polsce tworzy mozaika różnych grup, często wewnętrznie skłóconych i mocno zróżnicowanych światopoglądowo. Choć łączy ich stosunek do niektórych kwestii (np. do Unii Europejskiej), do wielu tematów mają podejście zupełnie odmienne. Dr Witkowski stara się uchwycić te różnice i podobieństwa, m.in. poprzez analizę sposobów rozumienia i wcielania w życie pewnych pojęć przez członków tych grup. Taka „mapa” ideologii ruchów radykalnie prawicowych w Polsce może pomóc w ich zrozumieniu i jednoczesnym przeciwdziałaniu zachowaniom skrajnym, prowadzącym do przemocy.
 

Popularność radykalnych poglądów prawicowych w Polsce

Polska stała się w Europie jedną ze stolic tego typu ruchów ideologicznych, a nasze narodowe święto, 11 listopada, główną manifestacją skrajnej prawicy w Europie – mówi w podcaście dr Witkowski. Faktem jest, że coraz więcej treści, zarezerwowanych jeszcze do niedawna dla pism krążących w wąskim gronie osób, dostaje się w ugrzecznionej wersji do ogólnodostępnych mediów. Częstą praktyką stało się podejmowanie w publicznej debacie tematów kontrowersyjnych i dzielących społeczeństwo, a jednocześnie zapewniających poparcie określonej grupy wyborców, w tym przedstawicieli skrajnej prawicy. W jakich środowiskach w Polsce radyklane poglądy na świat żyją i mają się dobrze? Czy naukowa wiedza o ideologii skrajnej prawicy ma szansę przedostać się do medialnego i politycznego mainstreamu?
Zapraszamy do wysłuchania premierowego odcinka podcastu Civitas on Air, który powstaje dzięki współpracy naukowców Collegium Civitas i załogi Radia PałaCC!
 

Dr Przemysław Witkowski jest politologiem, doktorem nauk humanistycznych w zakresie nauk o polityce, adiunktem w Instytucie Nauk Politycznych i Stosunków Międzynarodowych Collegium Civitas. Specjalizuje się w ruchach i grupach radykalnych, zarówno lewicowych i prawicowych, jak również tych o charakterze mieszanym. Zajmuje się związkami ideologii i popkultury w filmie, serialu telewizyjnym, komiksie, muzyce rozrywkowej, ze szczególnym naciskiem na propagandę polityczną, zwłaszcza polską.