prof. Małgorzata Baran
100 lat niepodległości. Czy Polacy nauczyli się przedsiębiorczości?
Teoria oraz model refleksyjnego uczenia się Davida Kolba w dużej mierze opiera się na zdobywaniu wiedzy przez doświadczenie oraz na późniejszym przekształcaniu zebranych praktyk w konkretne umiejętności. Czy doświadczenia Polaków pasują do tego modelu? Jeśli tak, to znaczy, że powinny przyczynić się do rozwoju kompetencji przedsiębiorczych w przyszłości.
O tym, czy Polacy są przedsiębiorczym narodem możemy się przekonać patrząc retrospektywnie na ostatnie 100 lat.
Przedsiębiorczość w drodze do rozwoju…
Przedsiębiorczość nie jest pojedynczym aktem działania, lecz procesem złożonym, w wyniku którego uruchomione zostają przedsięwzięcia przyjmujące różnorodne formy organizacyjne. 100 lat niepodległej Polski to różne okresy rozwoju gospodarczego i kształtowania polskiej przedsiębiorczości. Jak powiedział Józef Piłsudski: „niepodległość jest dobrem nie tylko cennym, ale i bardzo kosztownym”. Dlatego też jedną z jego decyzji w pierwszym etapie rozbudowy młodego państwa polskiego było powołanie w 1919 roku Pocztowej Kasy Oszczędności. PKO była instytucją aktywizacji rynku depozytów w Polsce dając tym samym podwaliny największym dzisiaj instytucjom kredytowym w naszym kraju. W tym czasie – mimo występującej hiper inflacji, a w dalszej kolejności wysokiego kosztu inwestycji – zrealizowano kluczowe dla polskiej gospodarki projekty infrastrukturalne, tj. kolejową magistralę węglową oraz port morski w Gdyni. Z kolei zakłady azotowe w Chorzowie od 1920 roku, po przejęciu przez rząd polski, stały się największym zakładem przemysłowym w naszym kraju.
Drugim z najważniejszych etapów rozwoju gospodarczego Polski była reforma monetarna Władysława Grabskiego przeprowadzona w 1924 roku. Dewaluującą w błyskawicznym tempie markę polską zastąpił złoty, którego wartość została oparta na złocie. Reformie walutowej towarzyszyła równolegle przeprowadzona reforma skarbowa, polegająca głównie na redukcji wydatków administracyjnych. Jednocześnie Bank Gospodarstwa Krajowego stworzył Państwowy Fundusz Mieszkaniowy – wprowadzono nowatorskie kredytowanie rynku. Kolejny istotny etap rozwoju gospodarczego kraju stanowił powstały na początku lat 30. Czteroletni Plan Inwestycyjny wicepremiera Eugeniusza Kwiatkowskiego dotyczący budowy nowych fabryk zbrojeniowych i motoryzacyjnych w ramach Centralnego Okręgu Przemysłowego (COP). Szybki postęp prac inwestycyjnych przekreślił wybuch II wojny światowej. Po jej zakończeniu większość fabryk COP została odbudowana i rozbudowana.
Nie ulega wątpliwości, że w tym czasie (PRL) efektem polityki państwa był rozwój gospodarczy. Kilkadziesiąt silnych marek i solidnych fortun wyrosło z wielopokoleniowych korzeni. Okres powojenny to wielkie inwestycyjne przyśpieszenie. Działalność rozpoczął Narodowy Bank Polski, utworzone zostały zakłady azotowe w Kędzierzynie (Grupa Azoty), pod Krakowem wybudowano wielką hutę wraz z otaczającym ją miastem Nową Hutą. Do połowy lat 50. wybudowano m.in. kopalnie węgla kamiennego, huty, elektrownie, fabryki przemysłu metalowego i maszynowego, , przemysłu chemicznego i inne. Dzięki odkryciu złóż miedzi w 1960 roku powstał Legnicko-Głogowski Okręg Miedziowy z Zakładami Górniczymi, przekształconymi rok później w KGHM w Lublinie. Z kolei w 1971 roku powstał symbol polskiej motoryzacji – fabryka fiata 126p.
Była to polityka gospodarczej nacjonalizacji, państwowego uprzemysłowienia, co w konsekwencji utrudniało i niszczyło przedsiębiorczość. Jednak to aktywność mieszkańców i ich kreatywność były autentycznym przejawem przedsiębiorczości.
Godnym podkreślenia jest fakt, że w tym właśnie okresie, z całego bloku wschodniego, tylko w naszym kraju, przetrwało indywidualne rolnictwo i rzemiosło, co stało się fundamentem przedsiębiorczości w społeczeństwie.
Czy zaufanie jest konieczne?
W budowie strategii przedsiębiorczej konieczne jest uwzględnienie czynników społecznych, jak i kulturowych. W tym zakresie ważnym zagadnieniem jest zarówno tworzenie zaufania społeczeństwa do elit władzy państwowej, jak również dbałość o podnoszenie poziomu kulturowego i jakości życia społeczeństwa. Kolejna dekada rozwoju kraju to coraz trudniejsza sytuacja społeczno-ekonomiczna. Polityka Edwarda Gierka dotycząca rozbudowy polskiej gospodarki w oparciu o zagraniczne kredyty okazała się rozrzutna i nieefektywna. Doprowadziła do licznych protestów społecznych, a Polska pogrążyła się w kryzysie i recesji. Porozumienie Okrągłego Stołu i pierwsze częściowo wolne wybory w 1989 roku otworzyły drogę również do gospodarczej transformacji kraju. Tutaj fundamentalne znaczenie, w szczególności dla rozwoju małej przedsiębiorczości, miała podpisana w 1989 roku przez rząd Mieczysława Rakowskiego tzw. ustawa Wilczka pozwalająca Polakom z dnia na dzień przekształcić się w drobnych przedsiębiorców. Narodził się wolny handel, w krótkim czasie powstało około miliona firm, odrodził się rynek kapitałowy, a gospodarka mimo pojawienia się wcześniej nieznanego bezrobocia zaczęła się rozwijać. Wdrożony w 1990 roku pakiet reform gospodarczo-ustrojowych – tzw. plan Balcerowicza – przestawił polską gospodarkę na tory gospodarki rynkowej opartej na prywatnej własności. W 1991 roku odbyła się pierwsza sesja giełdowa na nowo powstałej Giełdzie Papierów Wartościowych, a w 1995 roku przeprowadzono denominację złotego, co zapewniło złotemu status waluty wymienialnej.
W zespole siła…
Ważna jest przynależność do międzynarodowych ugrupowań gospodarczych, politycznych i militarnych, które w pewnym zakresie gwarantują korzystne warunki funkcjonowania krajów wchodzących w ich struktury. Z punktu widzenia danego kraju ważną rolę odgrywają stosunki gospodarcze i polityczne z krajami ościennymi. Integracja z Unią Europejską i wstąpienie do NATO stały się kluczowym etapem dokonujących się zmian gospodarczych w Polsce (integracja polskiej gospodarki z gospodarką europejską, wejście Polski do Układu z Schengen). Pomimo trwającego na świecie od 2008 roku kryzysu finansowego, polska gospodarka wytrzymała cięższy okres i nie wpadła w recesję, choć część wskaźników uległa pogorszeniu. Dzięki olbrzymiemu dofinansowaniu z budżetu UE gospodarka w kolejnych latach rozkwitała. W latach 2007-2014 nasz kraj okazał się być największym pośród krajów członkowskich beneficjentem unijnych środków pomocowych.
Polacy odrobili tę lekcję historii
Po 123 latach Polska odzyskała niepodległość. Odzyskała ją dzięki staraniom i wytrwałości Polaków, którzy w okresie próby pozostali wierni językowi i kulturze narodowej. Jakże aktualne były wtedy i dziś nadal są słowa Marszałka Piłsudskiego: „z szanowania wzajemnego wypływa moc wielka w chwilach trudnych”.
Jednak utrzymanie i utrwalanie niepodległości to 100 lat starań o rozwój naszego kraju, w tym o rozwój polskiej gospodarki i przedsiębiorczości. Pomimo wielu przeciwności, takich jak II wojna światowa, czasy PRL-u, czy wielki kryzys, polska przedsiębiorczość wyszła obronną ręką. Dziś aż 70 proc. Polaków deklaruje pozytywny stosunek do przedsiębiorczości, a co trzeci jest gotów prowadzić własną działalność gospodarczą.
Większość Polaków przeświadczenie o swojej ponadprzeciętnej przedsiębiorczości wywodzi właśnie z historii, kiedy to naród polski musiał przetrwać w czasie zaborów czy okupacji, a później radzić sobie w czasie komunizmu. Dalece niesprawiedliwe wydają się być głosy mówiące, że historia nauczyła Polaków jedynie sprytu, kombinatorstwa i łapówkarstwa. Wszakże zgodzić się należy, że dziedzictwem wyniesionym z naszej polskiej historii jest też, a może przede wszystkim, wiara w siebie i poczucie sprawstwa, optymizm w działaniu, zaradność i pomysłowość, a także elastyczność w dostosowywaniu się do zmian w otoczeniu.
Źródła:
Cieślik J., „Przedsiębiorczość, polityka, rozwój”, Wydawnictwo Akademickie SEDNO, Warszawa 2014.
Muzeum Józefa Piłsudskiego, „Wielki znany nieznany”, www.muzeumpilsudski.pl, 2017.
Puls Biznesu, www.niepodleglaprzedsiebiorczosc.pb.pl, 2018.
POZOSTAŁE ARTYKUŁY:
Czy dążenie do prawdy historycznej trwale podzieliło Polaków? – prof. Stanisław Mocek
Czy historia nas czegoś nauczyła? – prof. Michał Komar
Od „Donosów” do fake newsów – red. Sławomir Kosieliński
Czy dyplomacja powinna być niedyplomatyczna? – amb. Grzegorz Dziemidowicz
Czy jesteśmy bardziej zagrożeni niż w XX wieku? – dr Krzysztof Liedel, dr Paulina Piasecka
Bohaterowie trzeciej niepodległości – prof. Jan Skórzyński